Yatırım danışmanı olarak ikinci Abdülhamid


Salı, Ocak 28th 2014

Saltanatı sırasında olduğu kadar Cumhuriyet döneminde de uzun süre tartışmaların odağında bir padişah oldu. Kimine göre istibdatçı uygulamalarıyla kimine göre ise siyasi dehasıyla yakın tarihimize damga vuran büyük bir şahsiyet oldu. Öyle ya da böyle en fazla tartışılan, hakkında en fazla spekülasyon üretilen padişahlar içinde hep ilk sırayı tuttu.

Abdulhamid

BİROL BİÇER / AKTÜEL

İçeriden ve dışarıdan en çalkantılı bir döneme denk gelmesine raÄŸmen imparatorluÄŸu 33 yıl boyunca ayakta tuttuÄŸu gibi saltanatını da korumasını bildi. Ancak bu baÅŸarısının sırrı hep siyasi manevralarıyla, teÅŸkilatçılığıyla açıklandı. Oysa onun bu gücü elinde tutacak ve iÅŸlevsel kılacak konumu saÄŸlamasında gözlerden kaçan baÅŸka bir yönü daha vardı. Güçlü ve etkili bir padiÅŸah olması için sadece tahta oturması yeterli deÄŸildi. Hem makamının hem de ÅŸahsının finansal açıdan da güçlü olması gerekiyordu. Bu noktada ise devreye Sultan Abdülhamit’in siyasi kurnazlığının yanı sıra yatırımcılığı ve finansçılığı devreye girdi.

II. Abdülhamit imparatorluÄŸu satranç masasında ayakta tutmaya çalışırken, bir yandan da yatırımcılığını kullanarak hem ÅŸahsi servetini artırdı hem de böylelikle iktidarını saÄŸlamlaÅŸtırıp iÅŸlevselleÅŸtirdi. Onu hep bir dönemin Ulu Hakan’ı olarak bildik ancak Musul Petrollerinden, Ä°mparatorluÄŸun dört bir yanına varan yüzlerce çiftliÄŸiyle, maden imtiyazlarından, Avrupa borsalarında kazandıklarına kadar Sultan II. Abdülhamit aynı zamanda çok baÅŸarılı bir yatırımcı, kurnaz bir finansçı ve kurt bir gayrimenkulcü olmasıyla da ayrıcalıklı bir yere sahip.

abd

Okuyanus Yayınları’nın ilk basımından on yıllar sonra yeniden yayımladığı Vasfi Åžensözen’e ait “OsmanoÄŸulları’nın Varlıkları ve II. Abdülhamid’in Emlaki” kitabı sultanın mal-mülk edinimi ve servet birikimi yapmasına karşı son derece eleÅŸtirel yaklaÅŸan bir kitap olsa da yine de II. Abdülhamit’in devlet idareciliÄŸi ve stratejistliÄŸinin gölgesinde kalan akıl almaz yatırımcılığını da ister istemez gözler önüne seriyor.

Emlak zengini padiÅŸah

Cumhuriyetin ilk dönemlerinde CHP’den milletvekilliÄŸi ve Maliye Bakanlığı’nda hukuk müşavirliÄŸi de yapan bir avukat olan Vasfi Åžensözen, bu dönemde Osmanlı Hanedanı ve varislerinin malvarlıkları ile ilgili konularla birinci elden ilgili olduÄŸu için her ne kadar oldukça taraflı olsa da II. Abdülhamit’in serveti konusunda önemli bir kaynak. Åžensözen’e göre sultanın siyasi ÅŸahsiyeti, zekası, ve kabiliyeti üzerinde çok duruldu ancak onun emlak edinme ve özel gelir saÄŸlamadaki aşırı gayreti hep gölgede kaldı. Maliye Bakanlığı’nda 20 yıla yakın süre müşavir olarak çalıştığı dönemde padiÅŸah mallarının hazineye intikali ve mirasçıların hakları konularıyla ve özellikle II. Abdülhamit’in mal varlığıyla ilgili meselelerle doÄŸrudan ilgilenmek durumunda kaldı.

Makamına ve ÅŸahsına gelir saÄŸlama çabaları ve emlak edinme hususundaki kayda deÄŸer gayreti sebebiyle Åžensözen’e göre Sultan II. Abdülhamit kendisinden önceki padiÅŸahlardan çok farklı bir kiÅŸilik olarak tarihe geçti.

Ona göre Abdülhamit’e kadarki padiÅŸahlar ÅŸahısları ve makamları adına mülk edinme konusunda oldukça mütevazi davrandılar ancak bu durum Abdülhamit’le beraber tamamen tersine döndü. Yavuz Sultan Selim’den beri halifelik makamını elde bulunduran Osmanlı padiÅŸahları kendilerini peygamber vekili olarak gördüklerinden ve Ä°slamiyet’in ilk halifelerinin kendi üzerlerinde mal bulundurmama törelerine uyarak mal sahibi olmakla olmamak arasında idareli ve ortalama bir tutum takındılar. Genellikle ÅŸehzadelikleri sırasında ÅŸahsi mal mülk edinir ancak tahta çıktıklarında böyle bir gayeden uzak kalırlar. Ancak Sultan II. Abdülhamit’le beraber padiÅŸahların bu genel tutumu da kökünden deÄŸiÅŸir.

Borsadan servet kazandı

Sultan Abdülhamit daha şehzadeliği sırasında oldukça uyanık bir yatırımcıdır. Avrupa borsalarına yatırımlar yaparak kendisine kaydadeğer bir servet edinmesini bilir. Ama bu noktaya gelene kadar II. Abdülhamit, bir padişah açısından hiç de alışık olmadığımız yatırım ve ticari işlere girer. Ticari girişimleriyle, ticaret bilmeyen diğer şehzadelerden ayrılır. Örneğin şehzadeliği döneminde aksak olarak ödenen şehzade maaşıyla yetinmeyen sultan, çiftliklerinde buğday ektirip gelir elde ettiği gibi koyun yetiştiriciliğiyle de uğraşır. Her sene getirttiği beş altı yüz koyunun sütünü ve yünlerini değerlendirdiği gibi, bir kısmını da satarak kâr elde eder. Yine şehzadelik döneminde giriştiği ticari işlerden biri de yurt dışından boya hammaddesi getirerek satmak olur.

Daha o dönemlerde hatırı sayılır bir servet elde eden ÅŸehzade Abdülhamit, asıl kazancını ise bu iÅŸlerden deÄŸil finans konusundaki maharetinden saÄŸlar. Ä°ktisatçı Münif PaÅŸa’dan dersler de alan II. Abdülhamit, bu farkını saltanatında da gösterir ve ticari-finansal iÅŸlerle doÄŸrudan ilgilenen istisnai bir padiÅŸah olur. Ancak o dönemde ülkede yeni kurulan menkul kıymetler borsasında faaliyet gösteren dönemin ünlü Rum bankerleri kendisine yatırım danışmanı tutarak hisse senetlerine yatırım yapar ve buradan da hayli gelir elde eder.

abdd

Özellikle danışmanı Yorgo Zarifi aracılığıyla yatırımlara giren padiÅŸah, bir yandan da dünyadaki belli baÅŸlı ekonomide dalgalanmalar yaratan önemli olayları takip ederek Avrupa’daki sermaye piyasalarında da yatırımlar yaparak buradaki spekülasyonlardan yararlanmayı da ihmal etmez. Sultan’ın çiftlik ve sair mülklerinden elde edilen gelirler de yine Zarifi aracılığıyla borsa yatırımına dönüştürülürler. Sultan’ın paraları Avrupa bankalarında altın ve tahvile de yatırılır. Sultan da bir yandan ülkedeki hareketli siyasi hayatı yönlendirirken öte yandan da danışmanlarının yaptığı bu yatırımları bizzat takip ve kontrol etmeyi ihmal etmez.

Ancak padiÅŸahın yatırımları bu kadarla kalmaz. ÖzelleÅŸtirmelerden de yararlanır ve bir yanda Musul’daki petrol yataklarını özel mülkiyetine geçirip en azından bölgede emelleri olan Ä°ngiltere’ye karşı özel mülkiyet korumasına alır öte yandan da madenlere ve hatta fabrikalara yatırım yapar. ÖzelleÅŸtirme ile satın aldığı Hereke Halı Fabrikası bunlardan sadece biri olur. Tramvay, vapur iÅŸletmesi ve maden imtiyazları da padiÅŸahın diÄŸer giriÅŸimleri arasında yer alır. Sadece Osmanlı Bankası’ndaki nakit varlığı 13 bin 700 Osmanlı altınına ulaÅŸan padiÅŸahın Creddit Lynnais bankasındaki varlığı iÅŸse bunun dört katına ulaşıyordu. Tahvil yatırımları arasında Anadolu Åžimendifer tahvillerini ve Selanik Limanı hisselerini de eklemek gerekiyor.

En büyük yatırımı gayrimenkule
Ancak Åžensözen’in de kitabında belirttiÄŸi gibi II. Abdülhamit’in en büyük yatırımı gayrimenkule olur. Sultan bir yanda ÅŸahsı adına satın aldığı ile öte yandan padiÅŸahların mülklerini yöneten Hazine-i Hassa’dan ÅŸahsı üzerine tapuya geçirttiÄŸi sayısız gayrimenkulle ülkenin bir numaralı gayrimenkul yatırımcısına dönüşür. Anadolu, Trakya ve Kuzey Afrika’da üzerine tapulu olan sadece çiftliklerin sayısı 150’yi aÅŸar. Sultan’ın Çiftlikat-ı Humayun denilen bu çiftliklerle bir yandan hanedanın gelirlerini artırdığı, öte yandansa yabancıların ülkenin belli yerlerindeki toprakları ele geçirmesini engellediÄŸi de nakledilir. II. Abdülhamit aynı taktiÄŸi Filistin, Irak, Balkanlar ve Libya’da da uygular. Aynı ÅŸekilde Musul petrollerini de ÅŸahsi tapusu altına alarak hem kendi varlığını güçlendirir hem de yabancıların eline geçmesini engeller.

Sultan Abdülhamid’in mirası o kadar büyüktür ki, Öldüğünde terekesinde 10 bini aÅŸkın gayrimenkul mülk bırakır. II. MeÅŸrutiyet’ten sonra el konulmasına raÄŸmen çözülemediÄŸi gibi, Lozan anlaÅŸması ve daha sonraki Cumhuriyet döneminde de uzun süre gündemden düşmez ve uzun süren miras davalarına konu olur…

Sultan II. Abdülhamit’in bazı yatırım ve iÅŸleri

ÅžehzadeliÄŸinde koyun ticareti Hububat üreticiliÄŸi Boya hammaddesi ticareti Menkul kıymetler borsasında tahvil ve hisse senedi yatırımları Musul’da petrol kuyuları ÖzelleÅŸtirme ile satın alınan fabrikalar Anadolu, Trakya, Balkanlar, Irak, Filistin, Mısır ve Libya’da çiftlikler Avrupa bankalarında tahvil ve hisse senedi yatırımları 70 bin Osmanlı altını deÄŸerinde mücevher Anadolu Åžimendifer tahvilleri Maden imtiyazları Tramvay ve vapur iÅŸletmesi imtiyazları Gayrimenkuller: Sayıları 10 bini geçen han, hamam, çiftlik, arazi, arsa, dükkan gibi emlak./Aktüel/

*Yazarların görüşleri mutlak olarak Prizren Post’un görüşlerini temsil etmemektedir.

Etiketa:
En son