Cuma Camii[1] veya Fethiyye-Cuma Camii[1] Kosova’da, Prizren’in Yeni Mahalle semtinde bulunan ve bugün kullanım dışı olan tarihî bir dinî yapıdır. X. yüzyılda kilise olarak kurulup XV. yüzyılda camiye dönüştürülmüştür. XX. yüzyılın ilk yarısından sonra kiliseye dönüştürülmüş; 1999 yılından sonra da kullanım dışı olmuştur.

Kuruluş

MS. XIII. yüzyılda katedral olarak gelişen yapı hakkında yapılan incelemelerle ve elde edilen bazı buluntular bu mabedin kuruluşunu MS. X. yüzyıl olarak belirtmektedir. Kosova’nın Sırpların egemenliğinde olduğu devirde katedral olarak ismi Bogorodica Ljeviška’dır. 1306/7 yılında Kral Stefan Uroš II. Milutin tarafından restore edilmiştir.

Bizans İmparatoru II. Basil tarafından Sırp Ortodoks Kilisesi’nin, 1018 yılında bu kilisede yerleştirildiği farz edilmektedir.[2] Katedral olarak XIV. yüzyılda Stefan Uroš II. Milutin tarafından inşa edilmiştir.[1]

Cami oluşu

Fatih Sultan Mehmed’in Prizren’e geldiği ve bir cuma namazından sonra Prizren’in en büyük Ortodoks kilisesi olan Sv. Bogorodica’yı (yani Cuma Camii’ni) camiye dönüştürdüğü anlaşılmaktadır (M. Tahir Efendi, Menakıb, 165-167 beyitler). 1 Haziran 1455 yılında Nobırda kalesinin düşmesinden sonra, Fatih Sultan Mehmed Han üç ay kadar burada kalmıştır. Kosova’nın diğer şehirlerinin fethedilişinden sonra, Prizren’e gelip bu kiliseyi bir cuma namazından sonra camiye dönüştürmüştür.[3][4][5]

Camiye dönüştürüldüğünde çan kulesi üzerine bir minare ilave edilmiştir. Kitabeden görüldüğü gibi, 1858 (hicri 1275) yılında yapılan bir onarım esnasında eski minare harap ve yıkık olduğu için kilisenin çan kulesi üzerine bir şerefe ilavesi ile minare onarılmıştır.[6]

Kiliseye dönüştürülmesi

Osmanlı İmparatorluğu’nun 31 Ekim 1912 tarihinde Prizren’den çıkışından sonra camide ibadetler 1918 yılına dek devam etmiştir.[6] O yıldan sonra, I. Dünya Savaşı’ndan sonra, 5 Haziran 1923 tarihinde Osmanlı İmparatorluğu’nun yaptığı bütün ilaveler çıkarılmış, minare yıktırılmıştır. Çan kulesi kubbeyle örtülmüş, üstüne haç ve içine büyük bir çan takılmıştır.[7] Bu dönemde camide imam görevinde Cemil Fluk Efendi’nin babası merhum Feyzullah Fluk bulunmuştur. 1918 yılından sonra, Cuma Camii cemaati bu cami yakınlığında bulunan mahallede bir mescit kurarak, ibadetlerine devam etmiştir. Cemil Efendi’ye göre bu mescit, Cuma Camii’nin devamıydı ve camiden kalan eşyaları alıp bir yer tutarak ibadete orada devam etmişlerdir.[6][5]

Bugünkü durum

Kosova bölgesinin I. Kosova Savaşı ile beraber tam olarak Türk hükmüne bağlanmasıyla beraber Prizren şehrinde yaptırılan Namazgâh ve Bogorodica Ljeviška Katedrali’nden camiye dönüştürülen ve Cuma Camii (veya yöre ağzıyla Cuma Cami) adıyla bugününe gelen bu eski yapı, 1999 sonrasında NATO ve uluslararası güçlerin kontrolundaki Kosova’da 2004 yılında yaşanan iç karışıklıklarda yakılma girişimiyle karşı karşıya kalmıştır. Bu girişimlerde tamamen yakılmaktan kurtulsa da kısmi tahribatlar yaşamıştır. İbadethanenin Prizrenliler ve hatta Kosovalılarca bugün bile “Cuma Camii” olarak bilinmekte, bu şekilde adlandırılmaktadır. Osmanlı belgelerinde bu yapı, “Fatih Sultan Mehmed Han Camii” olarak kayıtlıdır.[6][5]

Bugün kullanıma açıktır ve güvenlik güçlerince koruma altına alınmıştır. Kilise olarak kullanılmaktadır.

Kaynak:
^ Raif Vırmıça, Kosova’da Osmanlı Mimari Eserleri I, TC Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1999, s. 106
^ The Church of Holy Virgin Ljevis in Prizren
^ Fetnan Derviş, XVIII.-XIX. Yüzyıllarda Prizren: Siyasi ve Sosyo-ekonomik Tarihi, Yayınlanmamış Y. Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2007, s. 7
^ Raif Vırmıça, Prizren Camileri, Prizren, 1996, s. 144-145.
^ Ahmet S. İğciler, Prizren’de Yok Olan Osmanlı İzleri, Kosova Tük Araştırmacıları Derneği, Prizren 2004, s. 66.
^ Raif Vırmıça, Kosova’da Osmanlı Mimari Eserleri I, TC Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1999, s. 107
^ Slobodan Nenadović, Bogorodica Leviska, njen postanak i njeno mesto u arhitekturi Milutinovog vremena, Narodna Knjiga, Beograd, 1963, s. 35 (Sırpça)
Alexander P. Kazhdan, The Oxford Dictionary of Byzantium Vol.1-2-3, New York, 1991