Autor: Dr. Egzon Avdullahi

Në rast se një grua vjen tek ju në të njëzetat, dhe tregon se babai i saj kishte vdekur nga kanceri i zorrës së trashë kur ai ishte 43 vjeç, gjëja e parë që duhet të bëjmë në një situatë si kjo është të pyesim detajet e historisë së babait, historinë e nënës dhe të kthehemi në pjesën tjetër të familjes, nëse ekziston histori e ndonjë kanceri ose ndonjë sëmundjeje tjetër.
Në rast se zbulojmë se në gjenealogjnë familjare ka; ta zëmë kancer të mitrës apo kancer të zorrës së trashë, kjo për ne do të jetë treguese se kemi të bëjmë me një familje për të cilën duhet të shqetësohemi, mbase kemi të bëjmë me një ndryshim gjenetik që këtë familje po e bën të ndjeshëm ndaj kancerit të zorrës së trashë.

Kanceri i zorrës së trashë është shkaku i dytë kryesor i vdekjes nga kanceri (me dallime të shkallës së vdekshmërisë tek burrat dhe gratë). Kanceri i mushkërive, për fat të keq deri tani udhëheq në listën e shkallës së vdekshmërisë. Nëse e specifikojmë më tutje tek burrat, prostata dhe tek gratë, kanceri i gjirit vjen në vendin e dytë, gjersa kanceri kolorektal është i treti për të dy gjinitë. Pesë deri në 10% të pacientëve kanë veçori të përbashkëta gjenetike, por në një grup tjetër pacientësh që kanë një histori familjare shumë të fortë, nuk gjejmë një gjen, pastaj kemi edhe rastet sporadike me asnjë histori familjare.

Sindromet kryesore që predispozojnë kancerin e zorrës së trashë janë sindromi Lynch, apo Sindroma e Polipozës Adenomatoze Familjare – FAP, dhe pastaj sindroma Gardner që gjithashtu është një variant i FAP. Sindroma Lynch, e emëruar më 1966 nga Lynch përbën 2 deri në 3% të të gjithë kancereve kolorektalë. Në mënyrë tipike shfaqet me polipe të shumta në zorrën e trashë të djathtë apo zorrën e trashë asendane. Është një sëmundje autosomale dominante. Rreziku i kancerit gjatë gjithë jetës është 80%, gjë që tregon se është shumë penetrant. Kjo nuk do të thotë që ju do të sëmureni në moshën e hershme, por nëse jetoni deri në 90 vjeç do të keni një mundësi të lartë sëmurjeje. Ky lloj kanceri ka lidhje me shumë forma të tjera të kancerit, duke përfshirë kancerin endometrial, kancerin e stomakut ose kancerin e vezoreve dhe kanceret e tjera të traktit gastrointestinal. Sindroma Lynch është një sëmundje e mosfunksionimit si duhet e mekanizmit të Mospërputhjes së Riparimit të Dëmtimit të ADN-së (Mismatch Repair), kështu që qelizat, kur shumohen, ndonjëherë nuk e marrin ADN-në saktësisht të replikuar mirëpo kanë mekanizma për ta rregulluar atë, e kjo është njëra ndër to. Për shembull, në një pozicion të caktuar te gjenit duhet të jetë një Adeninë, por herë pas here rezulton në vend të saj një Guaninë. Trupi ka mekanizma për të korigjuar atë Guaninë përsëri në një Adeninë dhe për të mos lejuar që ai mutacion të grumbullohet me kohë. Një nga gjenet që përfshihet në përmirësimin e gabimit në këtë mekanizëm quhet MSH6, i cili është gjeni që zakonisht pëson mutacion në sindromën Lynch.
Pra, problemi në sindromën Lynch është një problem i Mospërputhjes së Riparimit të ADN-së së dëmtuar (Pra i mekanizmit Mismatch Repair). Ka shumë gjene të tjera të përfshira, por 90% e rasteve janë shkaktuar nga mutacionet në gjenet MSH6 ose MLH1. Karakteristika patologjike është paqëndrueshmëria mikrosatelitore (microsatellite instability) e cila është diçka që mund të zbulohet nga gjeneticisti duke përdorur analizën e sekuencimit të ADN-së. Diagnostifikimi bëhet me anë të testimit gjenetik gjermline të MSH6, MLH1, apo gjeneve të tjera të lidhura me sindromën Lynch, ose me anë të analizës së vetë tumorit.

Nëse kthehemi tek shembulli i pacientit në fillim, pyetja është se a duhet të bëhen në rastet e tilla teste gjenetike për sindromën Lynch apo jo? Ekzistojnë kritere të ashtuquajtura Amsterdam II, që janë përcaktuar për të identifikuar pacientët që kanë një mundësi të madhe për të pasur një test pozitiv. Ka kritere të tjera që janë përshkruar. Të ashtuquajturat janë kriteret 321. Pra, të paktën tre të afërm me kancer të lidhur me zorrën e trashë ose sindromën Lynch. Të paktën dy breza të njëpasnjëshëm. Dhe të paktën një i afërm i diagnostikuar para moshës 50 vjeç. Ju duhet të eliminoni diagnozën e Polipozës Adenomatoze Familjare dhe do të ishte e pëlqyeshme që tumorët të verifikoheshin nga patologjia. Pra, diagnostifikimi i një pacienti si ky, nuk është ndryshe nga një pacient me rrezik kardiomiopatie ose rrezik aritmie ose rrezik kanceri të gjirit. Personi më i përshtatshem të cilit duhet t’i bëjmë testimin gjenetik është personi që ka kancer. Dhe atëherë mund të bëjmë pyetjen nëse i afërmi është në rrezik apo jo sepse mund të themi se i afërmi ka mutacionin. Në këtë rast të veçantë, ne nuk e kemi atë mundesi sepse i afërmi i pacientit ka vdekur nga kanceri i zorrës së trashë.
Zakonisht përballemi me testimin e njerëzve tek të cilët nuk ka akoma kancer dhe tek të cilët nëse gjejmë një mutacion nuk jemi kurrë të sigurtë nëse ai mutacion mund të jetë një bashëkrendës përgjegjës apo mund të jetë një mutacion shkaktues. Pra, përsëri, ky është problemi me të cilin përballemi në një familje si kjo. Pra, menaxhimi në këtë rast të veçantë është testimi gjenetik në individin e prekur, nëse është e mundur. Nëse jo, atëherë kjo grua e re duhet të bëjë teste gjenetike bazuar në kriteret e Amsterdamit II. Dhe nëse ka një mutacion që dihet se është patogjen në njërën nga ato dy gjene të sindromës Lynch ose të tjerat atëherë ju mund ta diagnostikoni lidhur me rritjen e ndjeshmërisë ndaj kancerit. Pra, nëse testimi gjenetik është pozitiv, atëherë preferohet kolonoskopia çdo vit ose dy duke filluar në moshë shumë të re. Mosha për këtë është 20-25 vjeç ose dhjetë vjet më herët se rasti më i hershëm i kancerit të zorrës së trashë në familje. Pra, rasti më i hershëm i kancerit të zorrës së trashë në këtë familje ishte 47, kështu që ky person do të fillonte kolonoskopinë në moshën 37 ose 25 vjeç, cilado që të jetë më e hershme, pra mosha 20 ose 25. Dhe për shkak se ky person është një grua dhe ekziston rreziku i kancerit të mitrës gjithashtu duhet nisur ekzaminimet gjinekologjike, përfshirë ekografi trans-vaginale ose testimin e shënuesve të kancerit që qarkullojnë në gjak (Ca125), duke filluar përsëri në një moshë relativisht të re, për të zbuluar herët dhe për të trajtuar herët kancerin eventual.

Sëmundja tjetër që është shumë më e rrallë, por që ka një fenotip klinik të ndryshueshëm është Polipoza Adenomatoze Familjare. Kjo është një sëmundje autosomale dominante, rrjedhimisht një mutacion i vetëm i gjenit do ta shkaktojë këtë sëmundje. Dhe mutacioni është në një gjen të quajtur APC, i cili është një gjen shtypës i tumorit (Tumor supresorë). Pra, kemi një mutacion në një gjen supresor të tumorit që anulon funksionin e kancerizimit. Gjithçka që nevojitet që të shfaqet sëmundja është një mutacion në alelin tjetër të gjenit supresor të tumorit.
Karakteristika patologjike ose klinike e kësaj sëmundjeje është mbulimi i mukozës së zorrës së trashë nga polipet. Personi që është bartës i mutacionit FAP përcillet me sigmoidoskopi, që fillon në një moshë shumë të re dhe sapo zbulohen polipet, ndoshta edhe mund të përfundojë me një kolektomi profilaktike me rrezikun gjithmonë që t`i kushtoni vëmendje pjesës ileale të zorrës dhe mbetjes rektale. Për t’u siguruar që këta pacientë nuk po zhvillojnë polipe në ato zona dhe gjithashtu nuk kanë rrezik kanceri duhet bërë endoskopia e GI-së së sipërme duke filluar në moshën 25 vjeç dhe pas kësaj duhet bërë edhe tek foshnjat dhe fëmijët shqyrtimin e hepatoblastomës deri në moshën pesë vjeç me ultratinguj dhe me një matje alfa-fetoproteine në endoplazmë.

Përsëri, kanceri i zorrës së trashë është një nga shkaqet kryesore të vdekshmërisë. Këtu ne jemi përqëndruar në personalizimin e mjekësisë, por është edhe një aspekt tjetër që është mjekimi parandalues dhe çfarë bëni për parandalimin e kancerit të zorrës së trashë, një shkak kryesor i vdekjes, shkaku kryesor i parandalueshëm i vdekjes. Parashtrojmë atë që duhet të bëni në drejtim të shqyrtimit të njerëzve për rrezikun gjenetik, rrezikun e lartë, rrezikun mesatar dhe atë të ulët. Njerëzit që janë në rrezik përbëjnë shumicën dërrmuese të vdekjeve nga kanceri i zorrës së trashë. Edhe nëse i plotësojmë kriteret për testimin gjenetik, prapëseprapë ekziston rreziku një në 16 gjatë jetës për të zhvilluar kancer kolorektal.

Kështu që rekomandimet për shqyrtimin gjenetik janë të rëndësishme dhe pjesë e personalizimit të mjekësisë, por ne duhet ta kemi parasysh faktin se kjo është një sëmundje me të vërtetë shumë e përhapur dhe nëse menaxhohet në mënyrë korrekte është plotësisht ose në masë të madhe e parandalueshme, të paktën përsa i përket vdekjeve.

Pra, së fundmi edhe një herë, personalizimi i mjekësisë është i rëndësishëm.

Autori është mjek i Gjenetikës Humane në Ankara, Turqi.