Roald HYSA

(Kush e ngriti shtetin e parë shqiptar, kjo do të ishte një pyetje me vend për të gjithë shqiptarët, nëse do të flisnim për një nga temat e historisë që kanë nevojë për një rishikim historik objektiv të historianëve. Gjithashtu kush ishin protagonistët dhe kush i ftoi në këtë kauzë të gjithë ata!)

Një nga temat më të rrahura dhe më të përfolura kohët e fundit mbi rishikimin objektiv të historisë është ajo e figurës së Skënderbeut, e cila në thelbin e saj si figurë pothuajse nuk është prekur pavarësisht nga pretendimet e atyre që po e mbrojnë figurën e heroit tonë kombëtar nga sulmet e jashtme. Ndërkaq një studim objektiv i vetë shqiptarëve për elementin musliman dhe kontributin e tyre në ngritjen e shtetit të parë shqiptar të vitit të trazuar 1912 ende nuk mund të thuhet se ka. Pavarësisht se elementi musliman përbën shumicën dërrmuese të trojeve tona ndikimi i tij në jetën e përditshme shqiptare nuk është theksuar sa duhet nga studiuesit. Një nga ndjenjat që ka kontribuuar më shumë në mosmarrjen e nismës në këtë fushë është ajo e inferioritetit karshi komuniteteve të tjera, si dhe ngritja e një doktrine nacionaliste mbi bazën e thënies së Vaso Pashës: “Feja e Shqiptarit është Shqiptaria”. Po ashtu duke qenë se elementi musliman nacionalist në themel të Lëvizjes Kombëtare nuk vuri dallimin fetar, por u mundua që të mos bëjë diferencime në asnjë mënyrë. Duke përfituar nga ky moment elementi i krishterë u mundua të fitojë terren dhe zuri pozicione të rëndësishme në qeverisjen e parë shqiptare pas ngritjes së flamurit kombëtar në Vlorë. Pavarësisht nga kundërshtimet dhe vështirësitë që hasi qeveria e Vlorës mund të themi se politikanët protagonistë që zunë postet qeveritare ishin njerëz me shumë influencë në popull dhe kishin një të shkuar të rëndësishme si funksionarë të lartë të administratës osmane dhe me një të kaluar tepër aktive si politikanë, administratorë, ushtarakë e diplomatë osmanë. Meqenëse ishin të angazhuar në jetën politike osmane në forma të ndryshme kuptohet qartë se ishin edhe të azhurnuar me ndryshimet politike të kohës, e për pasojë ky grup njerëzish me influencë arritën në përfundimin se ngritja e flamurit kombëtar dhe shpallja e pavarësisë ishte një imperativ i kohës kur po jetonin.

Gjithashtu përqindja muslimane në qeverisjen e Ismail Qemalit ishte shumë e lartë dhe në qeverisjen zinin poste të rëndësishme Luigj Gurakuqi si katolik dhe Lef Nosi si ortodoks. Ndërsa në të gjitha nivelet e tjera të qeverisjes mbizotëronte gjerësisht elementi musliman. Po ashtu edhe gjatë gjendjes transitore deri në ngritjen e shtetit shqiptar nga Sulejman bej Delvina ishin paria lokale muslimane së bashku me kastën e hoxhallarëve dhe të shejlerëve ajo që mori në dorë fatet e vendit dhe e ruajti atë nga dëmet që mund t’i vinin nga të gjitha anët e mundshme në ato kohë të trazuara lufte dhe paqartësish ndërkombëtare. Gjithsesi neve na duhet t’i jemi mirënjohës përpjekjeve titanike të të gjithë patriotëve shqiptarë brenda trojeve etnike, si dhe atyre të diasporës shqiptare ballkanike, evropiane e më gjerë deri edhe në Amerikë, që dhanë kontributin e tyre politik e financiar në kalimin e krizës së Luftës I Botërore. Konsolidimi i Shtetit Shqiptar gjatë periudhës 1920-1929 e vuri elementin musliman përpara një zgjedhje të papëlqyeshme, ku në shumë raste laicizmi i shtetit u interpretua si ateizëm megjithëse problemet u trajtuan me kujdes, si dhe klasa e bejlerëve muslimanë u atakua si e prapambetur politikisht e shoqërisht konfrontuar me reformat evropianizuese që kërkoheshin. Një ndikim të madh në këto zhvillime pati edhe doktrina kemaliste, që vinte nga një ringritje e një shteti turk me të cilin deri dje kishim pasur lidhje të ngushta, jo vetëm shtetërore, por edhe shpirtërore. Në këto çaste e rëndësishme ishte edhe ngritja e Komunitetit Musliman Shqiptar në vitin 1923 nën drejtimin e Haxhi Vebi Dibrës një nga figurat më të shquara në ngritjen e flamurit kombëtar në Vlorë së bashku me Ismail bej Qemalin. Gjithashtu gjatë një periudhe mungese tre-mujore, gjatë një turi evropian të Ismail bej Qemalit ishte Haxhi Vebi Dibra ai që e zëvendësoi atë dhe njëkohësisht u bë organizatori kryesor i rezistencës shqiptare në trojet tona në verilindje të vendit. Një rol shumë të rëndësishëm në ruajtjen e ekuilibrave të brendshëm ka pasur edhe institucioni i Këshillit të Naltë të Gjyqit të Sheriatit i bazuar në Mexhelenë, një konstitucion, i cili u zëvendësua vetëm në vitin 1930 pas reformave të thella shtetërore të ndërmarra nga administrata e re e mbretit Ahmet Zogu. Ky institucion u drejtua për një kohë të gjatë nga rilindësi i shquar Hafiz Ali Korça. Reformat e viteve 1930 e sidomos ato të pas viteve 1945, ku çdo gjë fillonte me PKSH-në e mbaronte me atë përfunduan që ndikimi i elementit musliman në jetën e përditshme dhe politike u shua gradualisht. Ndërkaq askush nuk mund të thotë se ndikimi i tij ka qenë i vogël dhe vazhdon të jetë i tillë. Studimet në këtë drejtim nuk duhen lënë pas dore dhe vazhdimisht do vënë theksi, sidomos deri në vitin 1967, kohë deri kur komunitetet fetare luanin një rol të rëndësishëm në jetën shoqërore e politike e që më pas u ndaluan me ligj të ushtrojnë ndikimin e tyre në jetën fetare dhe shoqërore të vendit tonë.

*Opinionet e autorëve nuk paraqesin domosdoshmërisht edhe opinionin e Prizren Post.